NARZİSS VE GOLDMUND
Lise yıllarında okuduğum ve o günlerden beri
hafızamda Doğu mistisizmi, Nirvana, ruhun dinginliği üzerine çeşitlemelerden
uzak tat kırıntıları kalan Sidharta romanıyla tanıştığım ve özellikle
Doğu mistisizmine açılımıyla kendisine yakınlık duyduğum Hermann Hesse’den düşünce yoğunluğuyla zor ve
ağır romanı Boncuk Oyunu’nu geçen yıl Pendik Okuma Grubu’nda okuduk, şimdi de
üzerine “Ölmeden önce okumanız gereken 1001 kitaptan biri” etiketi yapıştırılmış
Narziss ve Goldmund’u elimden henüz bıraktım.
Narziss, bir manastırda öğretmen, aynı
manastıra annesiz büyüyen Goldmund’u
babası öğrenci olarak kaydettiriyor. Öğretmen-öğrenci ilişkisi imrenilecek bir
dostluğa dönüşüyor. Bu dostluk çerçevesinde yazar, antik çağdan beri insanlığı
meşgul eden bilim-sanat, felsefe-din, kadın – erkek, madde- ruh, bağlılık –
özgürlük vb. ikilikleri üzerine
düşüncelerini dört dörtlük bir kurgu ile çok doygun bir anlatım ile dile
getiriyor. Kişiliğinin, karakterinin sanata yatkınlığı öğretmeni Narziss’in de
belirlemesiyle ortaya çıkan, hikâyenin
asıl kahramanı Goldmund, bilim ve din adamı olamaktan ümidini kesince papaz
okulundan kaçıyor ve yersiz yurtsuz bir serseri hayatı yaşıyor. Amansız doğa
şartlarına bir yalnızın nasıl da katlanabileceği, talihin yalnız kişilere nasıl
da yardım ettiği bir macera kurgusu ile okuyucunun gözleri önüne seriliyor.
Önüne çıktığı kadınlar Goldmund’a yaşamı ve aşkı öğretiyor. Sevgililerinden
birinin verdiği altını çalmak isteyen bir hırsızı kendini savunmak isterken;
bir tecavüzcüyü de bir başka sevgilisini altından almak isterken öldürmek
zorunda kalıyor. Yoluna çıkan bir ustadan heykel ve resim sanatını öğreniyor,
anne özlemi ile Meryem ve arkadaş (Narziss) özlemi ile Aziz Yohanna heykelleri
yapıyor. Veba salgını Avrupayı kasıp
kavururken doğada insanlardan uzak yaşamakla belki de hayatta kalmayı başaran
Goldmund, çapkınlığı yüzünden canından olmak üzere iken artık bir başrahip olan
Narziss’in müdahelesiyle kurtuluyor ve yaşamının son günlerini yine öykünün
başladığı manastırda dostuyla geçiriyor.
Orta Çağ’da geçen olaylar arasında iki kez
verilen kahramanımızın günah çıkartma seanslarının, Hıristiyan Batı Dünyası’nda
demokrasinin ve romanın gelişim gerekçelerinden en etkilisi olduğu yolunda bir
kanı oluşturdu bende.
Bir romanı neden severiz? Duygularımıza,
düşüncelerimize hitap eder, anlatımıyla bizi kendine çeker, anlatılan olaylar
ve kişileri özgündür, inandırıcıdır ve gerçeğe uygundır, şiirli bir anlatımı
olur, ufkumuzu genişletir… Bunların hepsi bihakkın var Narziss ile Goldmun’da. Çevirideki
ustalığıyla romanı Türk okuruna kazandıran sevdiren Kamuran Şipal hassaten
teşekkürü hak ediyor.
İşte kitaptan altını çizdiğim cümleler, bilmem
siz de benim beğenmemin yerindeliğine hak verir misiniz?
"Deneyimlerinden, yaşantılarından bildiği
kadarıyla her kadın güzel ve insanı mutlu kılacak güçteydi, erkeklerin
aşağıladığı gösterişsiz bir kadın bile görülmedik bir tutku ve teslimiyetle
sevebilir, ilkbaharı gerilerde kalmış geçkina bir kadın daha çok annece diye
nitelenebilecek hüzün karışımı tatlı bir sevecenliği üstesinden gelebilirdi;
her kadının kendine özgü bir gizi, bir büyüsü vrdı ve bunun ele geçirilmesi
mutluluğa boğuyordu insanı." s.173
“…içinde sık sık hissettiği hüzün ve
bıkkınlığın çekirdeği de haz denilen şeyin gelip geçiciliğinden ve ölümlüğünden
kaynaklanmaktaydı.Sevi hazzının birden ve kısa süre için insanı mest eden
parlayışına, kısa süre özlemle insanı yakıp kavuruşuna, bir anda yine sönüp
gidişine, tüm yaşantıların özü diye bakıyordu… bu hüzün de bir çeşit sevgiydi,
o da azdan başka bir şey değildi… Ölüm ve şehvet aynı şeydi. Yaşamın anası
sevgi ya da haz diye gösterilebileceği gibi, mezar ve çürüyüp kokuşma diye de
nitelenebilirdi.” S.174
“Sanat, baba ve anne dünyasının, us ve kanın birleşmesiydi.”
S.175
“Zaten herkesi ve her şeyi bekleyen sondu bu:
bir anda yeşerip çiçeklenme, ardından çarçabuk sararıp solma, derken üzerlerine
yağan karın altında gömülüp gitme.” s.184
“Nasıl bir ırmağın yeşil derinliğinin
loşluğunda anlatılmaz ölçüde altınsı ya da gümüşsü bir şey, belki bir hiç, en
mutlu sözverileri kendinde taşıyarak kısa süreli çakıp sönmelerle parıldıyorsa
arkadan görülen bir insanın profili de alabildiğine güzel ya da işitilmedik
ölçüde hazin bir şeyin müjdecisi olabilirdi.” S.187
“Düşle en yüce sanat yapıtının ortak özelliği
de buydu işte: Giz.” S.189
“Yersiz yurtsuz bir göçebe nazik ya da kaba,
hünerli ya da beceriksiz, cesur ya da korkak olabilir ama yüreğinin
derinliklerinde bir çocuktur, ilk günde yaşar hep.” S.198
“Çünkü sinesinde barındırdığı bölünmeler ve
çelişkilerdir ki bir yaşamı zenginlikle donatır, gelişip serpilmesini sağlar.
Esrikliğin ne olduğunu bilmedikten sonra mantıkmış, aklı başındalıkmış ne anlam
taşır? Ölüm arakasında dikilmese tek başına duyularca sağlanan hazzın ne değeri
olur? Karşı cinsler arasındaki ezeli düşmanlık olmasa sevginin yüzüne kim
bakar?” s.199
"Çok geçmeden her şeyin yine sona
ereceğini, her şeyin geçmişe karışacağını bildi mi insan nasıl
sevinebilir?" s.216
“Yoksa bizi büsbütün aklından çıkardın mı
Tanrım? Bizi büsbütün terk mi ettin? Yarattığın dünyadan soğudun mu büsbütün?
Topumuzu silmek mi istiyorsun defterden yoksa?” S.234
“Evet, öyleydi işte, neşe ve sevinç gibi üzüntü
ve sıkıntılar da geçip gidiyor, acılar ve umutsuzluklar da geçip gidiyordu.
Geçip gidiyor, sararıp soluyor, derinlik ve önemini yitiriyor ve sonunda bir
gün geliyordu vaktiyle insanı öylesine üzen, ona acı veren şeyin ne olduğu
unutuluyordu. Istıraplar da sevinçler gibi çiçeklerini döküyor, sararıp
soluyordu.” S.240
“Hiçbir şey kalıcı değildi, hiçbir şey, acılar
ve ıstıraplar bile. S.240
“Ama burada, kent dışında kendini hiç tehlikeye
sokmadan öyle kolaycacık dalından bir çiçek koparacağını aklından geçiriyorsan
yanılıyorsun. Ben gerektiğinde hayatını sevdiği kadın uğruna gözden çıkarabilen
erkekleri sevebilirim ancak.” S.246
“Goldmund
öyle bir duygu içindeydi ki bir insanın yaşayabileceği ne çok mutluluk varsa o
anda sağdan soldan koşup gelerek bir araya toplanmıştı.” S.249
“Ah,
kolları sıvayıp bir şeyler yapmanın, bir şeyler yaratmanın, kendisi bu dünyadan
göçüp gittikten sonra ardında varlığını sürdürecek bir şeyler bırakmanın
zamanıydı.” S.252
“Yaşam
tarafından soytarı yerine konulmak utanç vericiydi doğrusu, hem ağlanacak hem
gülünecek bir şeydi!” s.253
“Ah, ne
olurdu bütün bu yaşam bir kuru “ya – ya “ ile parçalanmayıp ancak her ikisinin
ele geçirilmesiyle bir anlam taşısaydı! Karşılığını yaşamdan el çekerek
ödemeden yaratmak! Yaratıcılığın soyluluğundan el çekmek zorunda kalmadan
yaşamak! Olamaz mıydı sanki bu?” s.253
“Anlaşılan
tüm varoluş ikilik üzerine, karşıtlıklar üzerine dayanmaktaydı; ya kadın ya
erkekti insan, ya gezgin göçebeydi ya da belli bir yere kök salmış yerleşik
biri, ya mantığıyla davranan biriydi ya da duygusal biri. Hiçbir yerde nefes
almak ve nefes vermek, erkek ve kadın olmak, özgürlük ve düzen, içgüdü ve us
bir arada var olmuyordu, birini kazanmak için ötekini elden çıkarmak
gerekiyordu ister istemez, her zaman da biri ötekisi kadar önemli ve arzu
edilmeye değerdi.” S.254
“Gizlilikler
olmasa sevginin ne anlamı kalırdı! Kendisinde tehlikeleri barındırmayan bir
sevgi ne anlam taşırdı!” s.256
“Ama
söyler misin, haz ve dehşet arasındaki bu umarsız gidip gelmelerden yaşam hazzı
ve ölüm kaygısı arasındaki bu salınıp durmalardan başka bir yol deneyecek oldun
mu hiç?
“Denedim
tabi, sanatla bunu yapmaya çalıştım.”
Ama
şimdi söyler misin, sanat ne verdi sana, senin için nasıl bir anlam taşıdı?”
“Ölümlülüğün
yenilgiye uğratılması; gördüm ki bir soytarı oyununa ve ölüm dansına benzeyen
insan yaşamından geriye bir şey kalıyor, ölümden sonra yaşamını sürdürüyordu,
bu da sanat eseriydi… çünkü ölümlülüğün ölümsüzleştirilmesi gibi bir şey
adeta.” S. 276
“İyi bir
sanat eserinin ilk örneği, söz konusu eserin yapılmasına neden olsa bile
yaşayan gerçek bir insan değildir. Et ve kemikten oluşmaz ilk örnek, daha çok
ruhsal nitelik taşır. Sanatçının ruhunda yuva kurmuş bir görüntüdür.
…
Bir
sanat eserinin konu aldığı kişi, eserde konu aldığı kişi, eserde görünür duruma
gelip gerçeklik kazanmadan çok önce bir görüntü olarak sanatçının ruhunda
yaşar. İşte bu görüntü, bu ilk görüntü, eski
filozofların ide dedikleri şeyin ta
kendisidir.” S.276
“Üç
büyük yeminin neler olduklarından haberim var. Yoksulluk yeminine sözüm yok,
ama bekaret ve itaat yeminleri bana göre değil.”
…
“İşlediğin
o bir sürü günahla gururlanmaktan vazgeç” S.278
“İnsanın
kafasında bir şey canlandırmadan düşünmesi mümkün müdür?
“İyi ki
sordun! Ama tasarımlar olmadan da düşünebilir insan! Düşünmenin tasarımlarla
hiçbir alıp vereceği yoktur. Düşünme dediğimiz şey imgeler değil, kavram ve
kalıplarla gerçekleşir. İmgelerin sona erdiği yerde felsefe başlar.”
…
“Gizemcilikle
uğraşanlar da tasarımlardan kendilerini kurtaramayan düşünürler yani
düşünürlükle ilgisi olmayan kimselerdir. Onlar gizli sanatçılardır. Şiir
yazmayan şairler, fırçasız ressamlar, seslerden yoksun müzisyenlerdir.”
“Düşünür,
dünyanın varlığını mantıkla açıklamaya çalışır ve yine düşünür bilir ki bizim
usumuz ve onun bir aracı durumundaki mantığımız mükemmel sayılamayacak
aygıtlardır; bunun gibi akıllı bir
sanatçı da fırçasıyla, oymacı kalemiyle bir melek veya ermişin görkemli
varlığını bilir pekala. Ama yine de gerek düşünür gerekse sanatçı ikisi de
kendilerine özgü yoldan bunun üstesinden gelmek için çaba harcar. Başka türlüsü
ellerinden gelmez çünkü, gelmemesi de iyidir. Çünkü bir insan doğanın kendisine
bağışladığı yeteneklerden yararlanarak kendini geliştirmeye çalışmakla yapabileceği
en yüce ve anlamlı işi yapmış olur.”
…
“Ama biz
ölümlüyüz, oluşum sürecini yaşayan varlıklarız, çeşitli olanaklardan oluşuruz,
bizim için mükemmellik diye, tastamam varoluş diye bir şey yoktur.”
…
Matematiği
alalım ele. Sayıların içerdiği imajları söyler misin? Ya da artı ve eksi
işaretlerinde hangi imajların saklı yattığını? Bir denklemde ne gibi imajlara
rastlıyoruz? Hiç. Diyelim bir aritmetik ya da cebir problemini çözmeye
kalkıyorsun, hiçbir imaj yardımına koşmaz senin. Öğrendiğin birtakım düşünü
kalıpları var, bunların içinde biçimsel bir ödevi yerine getiriyorsun o
kadar.”s.287
“Düşünmeyi
düşünme olarak horlayıp pratiğe uygulanışını doğru göremezsin! Buradaki çelişki
açık. Diyeceğim, düşünmemi hoş karşıla: ben nasıl senin sanatkarlığını yarattığın
eserlere göre değerlendireceksem sen de benim düşünmemi yol açacağı sonuçlara
göre değerlendir.”s.288
“Dualarımızı
kendisine yolladığımız varlıkla kıyaslandığında tüm eylemlerimiz çocuksudur.” S
293
“Eskiden
bana öyle gelirdi ki düşünce ve bilimle kıyaslandığında sanat pek ciddiye
alınacak bir şey değildir… Bu güne kadar sanatı bir alışkanlığa uyarak baş tacı
eder gibi davranıyorsam da gerçekte büyüklük taslayıp ona yukardan bakıyordum.
Oysa ancak şimdi görüyorum ki bilgi denen şeye götüren birçok yol vardır,
düşünsel olanı da tek yol değil bunun için hatta yolların en iyisi bile
sayılmaz.” S.297
“…iyi
niyetli insanların ortak bir özelliği var ki o da şu: Elimizden çıkan eserler
sonunda utandırır bizi , işe boyuna yeniden soyunmamız gerekir, boyuna yeniden
özverilere katlanmamız.” S.298
“Çok acı
çektin mi?
“Acı mı?
Evet, yeterince ektim. Ama bana sorarsan acı çekmek çok iyi bir şey. Acılar
aklımı başıma getirdi.” S.311
“Öbür
dünya diye bir şey yok. Kurumuş bir ağaç dirilmez hiç, soğuktan donmuş bir kuş
bir daha hayata dönemez, ölmüş bir insan da bunun gibi tıpkı. Aramızdan ayrılıp
gitti mi belki bir zaman düşünür anımsarız kendisini ama bu da uzun sürmez.
Hayır, ölümü merak etmemin tek nedeni anneme götüren yolun üzerinde bulunduğuma
hala inanışım ya da bunu bir düş olarak içimde yaşatmam.” S.314
“Bana
öyle geliyor ki artık huzur ve barışa kavuştun.
“Tanrıyla
barışa mı diyorsun? Hayır, Tanrı’yla barışmış değilim. Onunla barış yapmayı da
istemiyorum. Tanrı dünyayı kötü yarattı, bu dünyayı övmemiz için neden yok,
kendisini de övmüşüm ya da yermişim umurunda bile değil pek. Ama göğsümdeki
ağrılarla barıştım bu doğru.” S.315
“Şimdi
de bazen dönüp gelen ağrılar ağrı değiller artık, kalbimi göğsümden çıkarıp
alan annemin parmakları hepsi.” S.316
“Peki,
sen bir gün nasıl öleceksin Narziss, bir annen yok çünkü? Annesiz insan nasıl
sevebilir, annesiz nasıl ölebilir?” s.318
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder